Cây sòi được trồng và sử dụng như một loại thuốc nhuộm tự nhiên để nhuộm lụa đen và sa tanh. Nó cũng được sử dụng rộng rãi cho nhiều mục đích khác nhau trong y học.
Sòi là cây gì?
Sòi còn có các tên gọi khác như cây ô cửu,ô du,mộc tử thụ,…
Tên khoa học của nó là: Sapium sebiferum (L. ), Croton sehiferum L. Siillingia sehilera Michx.
Chúng thuộc họ thầu dầu – Euphorbiaceae.
– Vỏ rễ – Radix Sapii: Vỏ rễ phơi hay sấy khô của cây non. Đôi khi người ta dùng cả vỏ cây. Nhưng thường dùng vỏ rễ phổ biến hơn
– Dầu hạt – Cửu chi hay ô cửu (Oleum Sapii): hỗn hợp sáp, vỏ hạt bên ngoài và dầu ép từ hạt .Đặt tên gọi là ô cửu vì con quạ thích ăn cây này.
Cây sòi là loại cây nhỏ lâu năm, cao từ 4-6 mét, là cây lâu năm. Thân màu xám, lá mọc xen kẽ, cuống lá dài 3-7 cm, tương đối dài, rộng 3–9 cm, đỉnh nhọn hai mặt, màu xanh bóng, không lông, mép lá hoàn chỉnh, khi non là phiến lá mỏng.
Hoa mọc thành bông dài 5-10 cm giữa các lá hoặc cành của hoa đơn tính. Cánh vàng hoặc trắng vàng quả hình cầu, đường kính khoảng 12 mm, khi chín có màu tím đen, xếp 3 hàng, mỗi hàng có hạt hình bầu dục bên, có rãnh dọc ở hạt có dầu, ngoài hạt có chất sáp trắng gọi là bơ hay mỡ thảo mộc ;theo mùa cây ra hoa vào dịp tháng 3 – 4 .Mùa cây ra quả: tháng 9.
Sòi có ở đâu?
Cây sòi này đang nở rộ khắp nơi trên đất nước Việt Nam. Ở miền bắc và miền trung, người ta thường trồng lá để nhuộm lên lụa.
Sòi mọc ngoài tự nhiên và mọc ở các nước khác như Trung Quốc, Nhật Bản, Hoa Kỳ. Ở những nước này, người ta trồng để lấy hạt lấy dầu và làm thuốc theo y học cổ truyền.
Thu hái hạt vào mùa thu hoặc cuối mùa thu. Quả sau khi thu hoạch về phơi khô, nghiền nhỏ để làm hạt, khi đặt hạt lên nia và hơ nóng bằng lỗ nhỏ, lớp sáp phủ trên hạt sẽ chảy ra, để nguội sáp đặc là loại sáp ngon nhất. Sau khi lớp sáp phủ trên hạt đã tan chảy, những hạt còn lại được nghiền nhỏ và ép thành dầu lỏng.
Tại nhiều nước, người ta để riêng các loại dầu trên hoặc trộn chung tất cả với nhau. Ở Trung Quốc, dầu ép được từ nhân được gọi là tử du hay cửu du. Sáp lấy từ lớp vỏ ngoài gọi là bì du, dầu do hỗn hợp lớp sáp ngoài và dầu trong nhân thì gọi là mao du hay mộc du.
Thành phần hóa học có trong sòi
Vỏ rễ và thân cây sòi có chứa một tinh thể lớn hình trụ với công thức thô là pholoraxetophenon 2 – 4 dimetyl ete, có tác dụng khử trùng.
Trong vỏ sòi chứa xanthoxylin; chất béo; vitamin E; tanin.
Lá sòi chiết xuất được các thành phần như: corilagin; acid calic; zoquexitro; acid dllagic.
Sáp và hỗn hợp dầu làm xà phòng và nến.
Công dụng và liều dùng
Sáp của hạt sòi có thể thay bơ ca cao để chế thuốc đạn, xà phòng. Trộn với sáp ong làm nến, bôi tóc và chữa một số bệnh ngoài da. Muốn dùng thay bơ ca cao chế thuốc đạn, sáp sòi cần được trộn với 30-50% dầu lạc để hạ độ chảy từ 580 xuống khoảng 420-410-400.
Vỏ rễ cây sòi là một vị thuốc được dùng trong dân gian để chữa các bệnh bạo thủy, chưng kết, tích tụ, thủy thũng. Với những triệu chứng biểu hiện như sau: bụng đầy trướng, đại tiểu tiện khó khăn, trướng nước ở vùng dưới cạnh sườn.
Đơn thuốc làm từ sòi
Chữa mụn nhọt mẩn ngứa: Dầu hạt sòi (cả lớp sáp và nhân) 100g, nước 100g, hồng đơn 50g. Đun dầu và nước cho nóng rồi thêm hồng đơn vào, khuấy đều, đun sôi nước, để nước bốc đi lại thêm vào cho đến khi hồng đơn mất màu, dùng cao này bôi lên các mụn nhọt, mạch lươn trên đầu.
Chữa bệnh thủy thũng, bụng trướng to, ăn uống kém ngon: Vỏ rễ cây sòi lấy lớp vỏ lụa phơi khô tán nhỏ, dùng nước cơm mà viên bằng hạt đâu xanh hoặc dùng táo đen. Một phần táo đen nấu với 6 phần nước cho đến khi được một thứ nước hồ nhão, thì đem rây để loại bỏ bột, trộn với bột vỏ rễ mà viên gọi là ô táo hoàn.
Tùy theo bệnh nặng nhẹ, dùng mỗi ngày 10 đến 20g viên thuốc nói trên. Có thể tăng liều lượng, dùng nước cơm hay nước cháo để chiêu thuốc. Ngoài ra, còn có bằng chứng khoa học chứng minh vỏ rễ sòi có tác dụng chữa bệnh do huyết hấp trùng gây ra tình trạng lá lách và gan sưng to, bụng trước nước thiếu máu trầm trọng, cũng như bệnh gan có tính chất truyền nhiễm.
Liều dùng trung bình ở người lớn từ 10-12g (có thể dùng tới 50-60g), trẻ con dùng trung bình 5-10g (có thể dùng tới 20-25g), thường có kết quả trong 7-10 ngày dùng. Nếu dùng vỏ tươi thì liều gấp 3 lần vỏ khô.
Để xem thêm nhiều mẹo hay về các vị thuốc các bạn hãy truy cập nmn.vn nhé.
Nguồn: suckhoedoisong.vn
